ကိုရင်သြ
လူမျိုးရေးဆန်သည့် ဆန္ဒပြမှုများနှင့်အတူ အဖျက်အမှောင့် သဖွယ်ပူးကပ်နေသော အကြမ်းဖက်မှုများကို အထိရောက်ဆုံး နှိပ်ကွပ်နိုင်ရန်ဟုဆိုကာ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု မြို့တော်ဝါရှင်တန်ဒီစီရှိ လမ်းများပေါ်တွင် ဇွန်လ ၄ ရက်က စစ်ဘက်ဆိုင်ရာတပ်ဖွဲ့ဝင်များကို ဖြန့်ကြက်ထားလိုက်ပြီဆိုသော သတင်းတစ်ပုဒ်က ကမ္ဘာ တစ်ဝန်းဆီသို့ ခပ်လှုပ်လှုပ်ပေါ်ထွက်လာ၏။ ရဲတပ်ဖွဲ့က အင်အားသုံးဖမ်းဆီးစဉ် သေဆုံးခဲ့ရသော အာဖရိကန်-အမေရိကန်အမျိုးသား ဂျော့ဂျ်ဖလွိုက်အတွက် အောက်မေ့ ဖွယ်အထိမ်းအမှတ်အခမ်းအနားများကို တစ်အုံတစ်ခဲ ကျင်းပရန် စီစဉ်ထားပြီး ပထမဆုံးသော အောက်မေ့ဖွယ် အခမ်းအနားကို မင်နီယာပိုလစ်မြို့၌ ဇွန်လ ၄ ရက်က ကျင်းပနေစဉ်မှာပင် ရာဂဏန်းအရေအတွက်ရှိ စစ်သည် များက အသင့်အနေအထားဖြင့် မြို့တော်ကို ဘေးအပေါင်းမှ ကယ်တင်မည့်အသွင်ကို ထင်ဟပ်လျက် အင်အားပြလျက် ရှိကြ၏။
အက်ကြောင်းထင်
သမ္မတ ဒေါ်နယ်ထရမ့်၏ အမိန့်အရ ဝါရှင်တန်ဒီစီ ဧရိယာအတွင်း ဆန္ဒပြပွဲများကို နှိမ်နင်းနိုင်ရန် အမှတ် ၈၂ လေကြောင်းချီတပ်မမှ လက်ရွေးစဉ် လေထီးတပ်ဖွဲ့ တစ်ဖွဲ့၏ စစ်သည်များကို ဖြန့်ကြက်လိုက်စဉ်မှာပင် အိမ်ဖြူတော်နှင့် ပင်တဂွန် (ဝါ) ကာကွယ်ရေးဌာနတို့ အကြား သဘောထားကွဲလွဲမှုက ကြီးစွာအက်ကြောင်းထင် လာ၏။ အကြောင်းမူကား ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီး မာ့ခ်အက်စပါက စစ်သည်အချို့ကို မြို့တော်မှ ဆုတ်ခွာ၍ မိမိတပ်စခန်းသို့ပြန်ရန် ညွှန်ကြားလိုက်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်၏။
အမေရိကန်ပြည်နယ်များနှင့် မြို့ကြီးများ၏ အာဏာပိုင်များသည် ပြည်သူတို့၏ အသက်၊ အိုးအိမ်၊ စည်းစိမ်၊ ဥစ္စာတို့ကို ကာကွယ်စောင့်ရှောက်ပေးနိုင်ရန် လိုအပ်သော အရေးယူတုံ့ပြန်မှုများ ပြုလုပ်ခြင်းမရှိပါက စစ်တပ်အင်အားသုံး၍ မငြိမ်သက်မှုကို အမြန်ဆုံးဖြေရှင်း မည်ဖြစ်ကြောင်း သမ္မတထရမ့်က ကြုံးဝါးခဲ့ပြီးဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် စစ်အင်အားသုံးရလောက်အောင် လုံခြုံရေး အခြေအနေဆိုးရွားနေခြင်းမရှိပါဟု ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီး က ကန့်ကွက်ပြောဆိုခဲ့သည်။
ထိုစဉ်အတွင်း မင်နီဆိုးတားပြည်နယ် မင်နီယာ ပိုလစ်ရဲဌာနအား လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုဆိုင်ရာ စွဲချက်များဖြင့် တရားစွဲဆိုထားသည်။ အဆိုပါရဲဌာနသည် လူမျိုးရေးအရ ခွဲခြားဆက်ဆံမှုကို မျိုးဆက်ပေါင်း များစွာ ကြာမြင့်သည်အထိ စနစ်တကျ လုပ်ဆောင်ခဲ့ခြင်း ရှိ၊မရှိ တရားရုံးတော်က ကြားနာစစ်ဆေးသွားမည် ဆို၏။
မေလ ၂၅ ရက်က မင်နီဆိုးတားပြည်နယ် မင်နီယာ ပိုလစ်မြို့၌ လက်နက်ကိုင်ဆောင်ထားခြင်းမရှိသော အမျိုးသားတစ်ဦးဖြစ်သူ ဖလွိုက်ကို ရဲအရာရှိတစ်ဦး ဖြစ်သူ ဒဲရက်ချောင်ဘင်ဆိုသူက လက်ထိပ်ခတ်၍ လမ်းပေါ်လဲလျောင်းလျက်သား အနေအထားဖြင့် ဖမ်းချုပ် ထားစဉ် သူ၏လည်ပင်းကို ဒူးခေါင်းဖြင့် ကိုးမိနစ်နီးပါး ကြာမျှ နင်းထားခဲ့ရာမှ ဖလွိုက်မှာ အသက်ရှူမွန်းကျပ်၍ သေဆုံးခဲ့ရရှာ၏။
တောမီးပမာ
ဖမ်းဆီးရာနေရာ အနီးအပါးရှိ စျေးတစ်စျေးတွင် ဒေါ်လာ ၂၀ တန် ငွေစက္ကူအတုတစ်ရွက်ကို အသုံးပြု၍ စီးကရက်ဘူးဝယ်ယူခဲ့သည်ဆိုသော သံသယအရ ဖလွိုက် ဖမ်းဆီးခံခဲ့ရခြင်း ဖြစ်သည်။ မျက်မြင်တွေ့ရှိသူများက ဖုန်းကင်မရာဖြင့် ဗီဒီယိုရိုက်ကူးထားခဲ့ကြပြီး ယင်းဗီဒီယို မှတ်တမ်းမှာ တောမီးပမာ လူထုအတွင်း ပျံ့နှံ့သွားခဲ့ရာ ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင်များ၏ ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်သော အပြုအမူ နှင့်ပတ်သက်၍ ဟိုးလေးတစ်ကျော်ဖြစ်ခဲ့ရပြီး အမေရိကန်ရှိ အာဖရိကန်အသိုက်အဝန်းနှင့် ကမ္ဘာ တစ်ဝန်းရှိ လူမည်းအသိုက်အဝန်းတို့အတွင်း လူမျိုးရေး ခွဲခြားဆက်ဆံသောလုပ်ရပ်အဖြစ် ဒေါသအိုးပေါက်ကွဲခဲ့ကြ လေသည်။
ယင်းဖြစ်စဉ်အပြီးမှာပင် ဆန္ဒပြပွဲများ နေ့စဉ် ရက်ဆက်ဖြစ်ပွားလာခဲ့ပြီး သက်ဆိုင်သူရဲတပ်ဖွဲ့ဝင် လေးဦးစလုံးကို ရာထူးမှ ဖယ်ရှားလိုက်သည်။
“ကျုပ် အသက်မရှူနိုင်တော့ပါ” ဟူ၍ ဖလွိုက်က နောက်ဆုံးစကားသံအဖြစ် ညည်းညူခဲ့ပြီး အနီးအပါးမှ ရပ်ကြည့်နေသူများက ဒူးခေါင်းဖြင့် လည်မျိုကို ဖိထားခြင်းမှ လွှတ်ပေးပါရန် ဝိုင်းဝန်းမေတ္တာရပ်ခံခဲ့ကြသေးသည်။ ဖလွိုက်က ၎င်းအား ဖမ်းဆီးချုပ်နှောင်သောရဲအရာရှိများကို ခုခံခဲ့သည်ဟု မင်နီယာပိုလစ်ရဲဌာနက အစောပိုင်းတွင် ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင်များဘက်မှ ကာကွယ်ပြောကြားခဲ့သော်လည်း မျက်မြင်သက်သေများ၏ ထုတ်ဖော်ပြောဆိုချက်များအရ ယင်းပြောဆိုချက် မှန်ကန်ခြင်းမရှိပါဟု နောက်ပိုင်းတွင် ဝန်ခံခဲ့သည်။
ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင်များ၏ ပြုမူဆက်ဆံပုံနှင့်ပတ်သက်၍ လူထုအတွင်း မကျေနပ်မှုများ ကြီးထွားလာခဲ့ပြီး အမေရိကန်မြို့ကြီးများတွင် ဆန္ဒပြပွဲများ ဖြစ်ပွားလာခဲ့သည်။
နယူးယောက်မြို့မှသည် ဝါရှင်တန်ဒီစီမြို့တော်အထိ၊ ဖီလာဒဲဖီးယားမှသည် လော့စ်အိန်ဂျလိစ်မြို့အထိ ဆန္ဒပြပွဲ များ လှုပ်လှုပ်ရှားရှားဖြစ်လာခဲ့ရာ ဇွန်လ ၁ ရက်မှစ၍ နေဝင်မီးငြိမ်းအမိန့် (ကာဖျူး) ထုတ်ပြန်ခဲ့ရသည်။
ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင်များ အင်အားအလွန်အကျွံသုံးခြင်းနှင့် တာဝန်ယူမှု၊ တာဝန်ခံမှုမရှိခြင်းတို့ကို ကန့်ကွက်သည့် အနေဖြင့် ဆန္ဒပြပွဲများ ကူးစက်ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး ကမ္ဘာတစ်ဝန်းရှိ မြို့ကြီးများတွင်ပါ ဆန္ဒပြပွဲများ ဆက်တိုက်ဖြစ်ပေါ် လာခဲ့သည်။
အငြင်းပွား
အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတစ်ဝန်း ပြည်နယ် ၂၀ ကျော်တွင် ဆန္ဒပြမှုများကို ဖြိုခွင်းနိုင်ရန် လုပ်ဆောင်ခဲ့ ကြသည်။ အရန်တပ်ဖွဲ့ဖြစ်သော အမျိုးသားလုံခြုံရေး တပ်ဖွဲ့ဝင်များကို ဆန္ဒပြပွဲများ ဖြစ်ပေါ်နေသည့် မြို့များသို့ စေလွှတ်ရန် သမ္မတ ဒေါ်နယ်ထရမ့်က စီစဉ်ခဲ့ရာတွင် ဥပဒေအရ အငြင်းပွားမှုများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။
ပြည်နယ်တစ်ခုတွင် တရားဥပဒေစိုးမိုးရေးကို လုပ်ဆောင်နိုင်ခြင်းမရှိပါက သို့မဟုတ် ပြည်သူများ၏ အသက်၊ အိုးအိမ်၊ စည်းစိမ် ထိပါးခံရသည့် အခြေအနေအဖြစ် သမ္မတက ယူဆပါက ပြည်နယ်အစိုးရအဖွဲ့များ၏ ခွင့်ပြုချက်ရယူရန်မလိုဘဲ တပ်စေလွှတ်ခွင့်ပြုနိုင်သည်ဟု ၁၈၀၇ ခုနှစ် ထောင်ထားခြားနားမှု (ထကြွဆူပူမှု) တိုက်ဖျက်ရေးဥပဒေတွင် ဖော်ပြထားသည်ဆို၏။
အင်ဒီးယန်းများ၏ ပုန်ကန်ခြားနားမှုကို ကာကွယ် နိုင်ရန် သမ္မတက အရန်တပ်ဖွဲ့ကို ခေါ်ယူရန် ခွင့်ပြုပေးထား သော ဥပဒေဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် ၁၈၇၈ ခုနှစ်တွင် အတည်ပြုခဲ့သော အခြားဥပဒေတစ်ရပ်အရ ပြည်တွင်းတွင် စစ်အင်အားသုံးနိုင်ရေးအတွက် ကွန်ဂရက်လွှတ်တော်၏ ခွင့်ပြုချက်ရယူမည်ဟု ဆိုသည်။
သို့ရာတွင် ဆန္ဒပြပွဲများအား သမ္မတထရမ့်၏ တုံ့ပြန်ပုံ နှင့်ပတ်သက်၍ ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီးဟောင်း ဂျိမ်းမက်တစ် က ဝေဖန်ရှုတ်ချခဲ့ပြီး ယခင်သမ္မတဟောင်းများကလည်း ကန့်ကွက်ပြောဆိုခဲ့ကြသည်။ ဂျိမ်းမက်တစ်သည် ဆီးရီးယားမှ အမေရိကန်တပ်ဖွဲ့ရုပ်သိမ်းရန် သမ္မတထရမ့် ဆုံးဖြတ်ခဲ့ချိန် ၂၀၁၈ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလအတွင်း ရာထူးမှ နုတ်ထွက်ခဲ့သူဖြစ်သည်။
အမေရိကန် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေနှင့်အညီ လွတ်လပ်စွာထုတ်ဖော်ပြောဆိုခွင့်၊ စုဝေးခွင့်၊ ငြိမ်းချမ်းစွာ ဆန္ဒပြခွင့်တို့ကို အကာအကွယ်ပေးရန် လိုအပ်သည်ဟု အရန်တပ်ဖွဲ့ အကြီးအကဲ ဗိုလ်ချုပ်ကြီး ဂျိုးဇက်လန်ဂယ်က ပြောကြားခဲ့သည်။
လုံခြုံရေးအတွက် အထောက်အကူပေးရန် အမေရိကန် ပြည်နယ် ၃၁ ခုသို့ အရန်တပ်ဖွဲ့များ စေလွှတ် ရေးကိစ္စနှင့်ပတ်သက်၍ စစ်သေနာပတိချုပ်က တော်တည့် မှန်ကန်စွာ အမိန့်ပေးနိုင်ပါမည်လောဟု ပူးတွဲစစ်ဦးစီးချုပ် များ၏ ဥက္ကဋ္ဌဟောင်း မိုက်မူလန်က ဝေဖန်ပြောကြား ခဲ့သည်။
ထိုစဉ်အတွင်း ဖလွိုက်သေဆုံးခဲ့ရမှုနှင့်ပတ်သက်၍ ရဲအရာရှိ ဒဲရစ်ချော်ဘင်ကို မူလက တတိယအဆင့် လူသတ်မှုဖြင့် စွဲချက်တင်ခဲ့ရာမှ ဒုတိယအဆင့် လူသတ်မှု ဖြင့် ပြန်လည်စွဲချက်တင်ခဲ့သည်။ ၎င်းအပြင် ကျန်ရဲအရာရှိ သုံးဦးကိုလည်း မူလက စွဲချက်မတင်ခဲ့သော်လည်း နောက်ပိုင်းတွင် လူသတ်မှုကို အားပေးကူညီမှုဖြင့် စွဲချက် တင်လိုက်ရာ ဆန္ဒပြသမားများက ယင်းဆောင်ရွက်ချက်ကို ကြိုဆိုခဲ့ကြသည်။ သို့ရာတွင် ရဲတပ်ဖွဲ့၏ ပြုမူဆောင်ရွက်ပုံ များ တရားဥပဒေနှင့်အညီ ဖြစ်စေရေးအတွက် ရဲတပ်ဖွဲ့ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေး ဆောင်ရွက်ပေးရန် တောင်းဆိုမှုများ ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။
သွေးစည်းညီညွတ်
ဂျော့ဂျ်ဖလွိုက်သေဆုံးရမှုအပေါ် အကြောင်းပြု၍ ဖြစ်ပေါ်လာသော ဆန္ဒပြမှုများသည် အမေရိကန်နှင့် ကမ္ဘာ တစ်ဝန်းရှိ မြို့ပေါင်း ၁၄၀ အထိ ကူးစက်ပျံ့နှံ့ခဲ့သည်။ လူမျိုးရေးဆန်သည့် ဆန္ဒပြပွဲများ ကမ္ဘာအနှံ့ ဖြစ်ပေါ်လာ ခြင်းမှာ အမေရိကန်၌ ဆန္ဒပြနေကြသော ပြည်သူများနှင့် အတူ သွေးစည်းညီညွတ်မှုရှိပုံကို ပြသရန်လည်းကောင်း၊ မိမိတို့၏ သက်ဆိုင်ရာနိုင်ငံများတွင်လည်း လူနည်းစုဝင် များအား ခွဲခြားဆက်ဆံမှု မပြုလုပ်ရေးအတွက် တပ်လှန့် နှိုးဆော်နိုင်ရန်လည်းကောင်း ရည်ရွယ်ပေသည်။
သြစတြေးလျနိုင်ငံ ဆစ်ဒနီမြို့မှသည် ဗြိတိန်နိုင်ငံ လန်ဒန်မြို့တော်အထိ ခြိမ့်ခြိမ့်သဲသဲ ဆန္ဒပြပွဲများက နိုင်ငံသားအခွင့်အရေးများကို သက်ဆိုင်ရာအစိုးရများက လေးစားလိုက်နာရန် တောင်းဆိုကြခြင်းဖြစ်သည်။
နိုင်ငံသားအခွင့်အရေးဟူသည် နိုင်ငံသားတိုင်း အသက်ရှင်သန်ခွင့်နှင့် လွတ်လပ်ခွင့်တို့ကို အစိုးရက တရားလက်လွှတ် ဝင်ရောက်နှောင့်ယှက်ခြင်းမှ ကာကွယ်ပေးသော ဥပဒေအခွင့်အရေးဟူ၍ ယေဘုယျ ဖော်ကျူးနိုင်ပေလိမ့်မည်။ အသက်ရှင်ခွင့်၊ ကျွန်ပြုခြင်းမှ ကင်းလွတ်ခွင့်၊ နှိပ်စက်ခြင်းမှ ကင်းလွတ်ခွင့်၊ ပုဂ္ဂလိက လွတ်လပ်ခွင့်၊ လုံခြုံခွင့်၊ လွတ်လပ်စွာပြောဆိုခွင့်၊ ယုံကြည် ကိုးကွယ်ခွင့်၊ တရားဥပဒေအရ မျှတသောစီရင်ပိုင်ခွင့် စသည်တို့ဖြစ်သည်။
၁၉၆၅ ခုနှစ်တွင် အာဖရိကန်-အမေရိကန် လူမည်း များအား လူဖြူများက နှိမ့်ချဆက်ဆံခြင်း၊ နှိပ်စက် ညှဉ်းပန်းခြင်းတို့ ပြုလုပ်ခြင်းမှ အကာအကွယ်ပေးနိုင်ရန် လည်းကောင်း၊ မဲပေးခွင့်ရရှိရန် လည်းကောင်း လူမည်း များက တစ်ခဲနက်တောင်းဆိုခဲ့ကြလေသည်။
အမေရိကန် လူ့အခွင့်အရေး လှုပ်ရှားသူများအနက် ထင်ပေါ်ကျော်ကြားဆုံးပုဂ္ဂိုလ်မှာ မာတင် လူသာကင်း ဖြစ်ပြီး ယနေ့တိုင်ပင် သူ့ကို လူ့အခွင့်အရေး သင်္ကေတ အဖြစ် ရည်ညွှန်းပြောဆိုနေကြဆဲဖြစ်သည်။
လူထုအတွင်း လူ့အခွင့်အရေးအမြင် ရှင်သန်နိုးထ စေခဲ့သူ ကင်းသည် ၁၉၆၈ ခုနှစ်တွင် လုပ်ကြံခံခဲ့ရ သော်လည်း လူထုရပိုင်ခွင့်များ တိုးတက်ရရှိအောင် သူ၏ လှုပ်ရှားဆောင်ရွက်ချက်များက ယနေ့တိုင် တွန်းအား ပေးနေဆဲဖြစ်ပုံကို ကျွန်ုပ်တွေးတောမိရင်း “လှိုင်းဂယက် တို့ သိုင်းယှက်ချိန်”ဟု ကျူးရင့်မိပါသတည်း။ ။
Ref: News updates
